آتش دل

سومین كس، ابن‏المشهدى (م. 595 ق.)، شاگرد شاذان بن جبریل‏قمى، عبدالله بن جعفر دوریستى و ورام بن ابى‏فراس، و استاد ابن‏نماحلّى و فخاربن معد حائرى است. ابن المشهدى درباره زیارت ناحیه در كتاب المزار الكبیر، مى‏نویسد:
زیارة أخرى فى یوم عاشورا لأبى عبدالله الحسین ممّا خرج من الناحیة إلى أحد الأبواب. قال: تقف علیه و تقول: السلام على آدم صفوة‏الله…5.
چهارمین عالم شیعه كه به نقل آن پرداخته، سیدبن طاووس، رضى الدین على‏بن موسى‏بن طاووس حسنى بغدادى (م.664 ق.)، است كه این زیارت را در مصباح‏الزائر نقل كرد6 و پس از این دو كتاب بود كه زیارت ناحیه در كتابهاى حدیثى و مزار متأخران نقل گردید، و ترجمه‏ها و شرحهاى متعدد بر آن نگاشته شد. دراین باره، مى‏توان به كتابهاى ذیل اشاره كرد:
1. محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 98، ص 317 و تحفة الزائر، ص333، زیارت چهارم امام حسین(ع)؛
2. محدث نورى، مستدرك الوسائل، ج10، ص335؛
3. شیخ ابراهیم بن محسن كاشانى، الصحیفة المهدیه، ص203؛
4. محدث قمى، نفس المهموم، ص233 و ترجمه كمره‏اى، ص104؛
5. میلانى، قادتنا كیف نعرفهم، ج6، ص115؛
6. گروه نویسندگان (زیر نظر آیت الله بروجردى)، جامع أحادیث الشیعه، ج15، ص405؛
7. سید محمود، دهسرخى، رمزالمصیبة، ج3، ص10.
پس، این زیارت، سابقه‏اى هزار ساله دارد، و در كتابها و گفتارهاى عالمان شیعه مشهور بوده است.
صدور زیارت ناحیه
اصل صدور زیارت ناحیه از سوى امام معصوم(ع)، در كتب قدما پذیرفته شده بود. علماى بزرگ شیعه آن را به عنوان یك زیارت مأثور و حدیث مشهور، در كتابهاى خویش ذكر كرده‏اند. شیخ مفید (م.413ق.) در مزار خود، مى‏نویسد:
زیارة أخرى فى یوم عاشورا بروایة اخرى.
از این جمله معلوم مى‏شود كه این روایت، مروى بوده و از جمله احادیث صادره از معصوم به شمار مى‏رفته است7.
سید مرتضى (م.436 ق.) به هنگام زیارت امام حسین(ع)، نخست این زیارت را مى‏خواند و سپس زیارت دیگر را قرائت مى‏كرد. سیدبن طاووس در مصباح الزائر مى‏نویسد:
زاربها المرتضى علم الهدى ـ رضوان الله علیه.8
و هم، در نسخه خطى كتاب المزار ـ از نویسنده‏اى كهن و نامعلوم، كه نسخه آن به شماره 426 در كتابخانه آیت الله مرعشى قم موجود است ـ نوشته شده است:
زیارة أخرى تختص بالحسین ـ صلوات الله علیه ـ و هى مرویة بأسانید مختلفة و هى أوّل زیارة زاربها المرتضى علم الهدى ـ رضوان الله علیه.9
و معلوم است كه تا زیارتى مروى از امام معصوم (ع) نبوده باشد، فقیهى بزرگ و عالمى سترگ مانند سید مرتضى، آن را بر زیارات دیگر ـ مانند زیارت عاشورا ـ مقدم نمى‏داشته و نمى‏خوانده است.10
ابن المشهدى (م.595ق.) هم صریحاً مى‏نویسد:
زیارة أخرى فى یوم عاشورا لأبى‏عبدالله الحسین ممّا خرج من الناحیة إلى أحد الابواب11.
از این جمله، به صراحت روشن مى‏شود كه زیارت ناحیه، از سوى امام زمان(ع) صادر گردیده و به یكى از نواب خاصه و ابواب اربعه داده شده است. پس از آن، از طریق راویان بعدى به دست شیخ مفید رسیده و از ایشان به سید مرتضى و راویان پس از وى، منتقل شده است. از همین رو، اسناد این زیارت به امام زمان(ع) در كتب متأخران، بدون هیچ شك و شبهه‏اى بوده است.
شیخ ابراهیم بن محسن كاشانى هم در الصحیفة المهدیة مى‏نویسد:
زیارة صدرت من الناحیة المقدسة إلى أحد النواب الأربعة.12
محدث قمى در نفس المهموم مى‏نویسد:
فكان كما وصفه ابنه الإمام المهدى.13
آیت الله سیدمحمد هادى میلانى هم مى‏نویسد:
و نجد فى زیارة الإم المهدى ـ صلوات الله و سلامه علیه ـ وصفا دقیقا لما جرى على جده الحسین (ع).14
در كتاب حماسه حسینى استاد شهید مرتضى مطهرى هم بخشهایى از این زیارت نقل شده است.15
این زیارت مسلما از سوى امام معصوم(ع) صادر گردیده، و در كتب متقدمان و علماى شیعه از زمانهاى دور تاكنون، ثبت و ضبط شده است. نخستین كسى كه از این زیارت در كتاب خویش نام برده، شیخ مفید (م.413ق.) است كه آن را در كتاب مزار خویش جزء اعمال روز عاشورا ثبت كرده است. اكنون، این كتاب در دست نیست؛
اسناد زیارت ناحیه
این زیارت سند دارد؛ به طورى كه با اسناد محكم، به شیخ مفید، سیدمرتضى و ابن المشهدى مى‏رسد. احتمالاً با سند در كتاب مزار شیخ مفید و مصباح سیدمرتضى روایت شده، اما با فقدان این دو كتاب، و حذف اسناد زیارات در مزار ابن المشهدى ـ به دلیل اختصار ـ سند این زیارت هم مفقود شده است. خود ابن‏مشهدى در آغاز كتابش، تصریح مى‏كند كه این زیارات با سند متصل به من رسیده است. او مى‏نویسد:
فإنّى قد جمعت فى كتابى هذا من فنون الزیارات…. ممّا اتصلت به من ثقات الرواة إلى السادات.16
اما ابن‏المشهدى براى اختصار كتابش و اطمینانى كه به صدور زیارات از معصوم داشت، آنها را حذف كرد. علامه مجلسى پس از نقل عبارت ابن مشهدى، مى‏نویسد:
فظهر أنّ هذه الزیارة منقولة مرویة.17
در نسخه كتاب المزار ـ كه به شماره 462 در كتابخانه آیت‏الله مرعشى موجود است (ورق 146) ـ درباره این زیارت چنین آمده است:
«و هى مرویة بأسانید مختلفة».
در مستدرك‏الوسائل نیز این عبارت بدون واژه «مختلفه» آمده است18. شیخ مفید هم در كتاب مزار و در وصف این زیارت، چنین نگاشت:
زیارة أخرى فى یوم عاشورا بدرایة أخرى.19
مسلّم است تا این زیارت داراى سند عالى و استوار نباشد، شیخ مفید و سیدمرتضى آن را در كتابشان نمى‏آوردند، و سید مرتضى آن را بر زیارات دیگر ـ مانند زیارت عاشورا، كه داراى سندى محكم و متعدد است ـ مقدم نمى‏داشت و نمى‏خواند.
پس، زیارت ناحیه داراى سند صحیح و معتبر است، كه از امام زمان(ع) صادر شده و از طریق یكى از نایبان خاص آن حضرت، به راویان اخبار، از آنان به شیخ مفید، سپس به ابن المشهدى و از او به سیدبن طاووس، علامه مجلسى و دیگران رسیده است.

پی نوشت ها:
*برگرفته از: مجله مسجد، ش66.
1 .محمدباقرمجلسى، بحارالانوار، ج 98، 317.
2 .ر.ك:سیدمحمد امین، اعیان الشیعه، ج 8، 219.
3 .ابن‏طاووس، مصباح الزائر، 221.
4 .بحارالانوار، ج98، 328.
5 .ابن المشهدى، المزار الكبیر، 496 ـ 519.
6 .ابن طاووس، مصباح الزائر، 192.
7 .بحارالانوار، ج 98، 317، ح 8؛ میرزاحسین نورى، مستدرك الوسائل، ج10، 335، ح 16؛ جامع احادیث الشیعه، ج 15، 405، ح 16 و 17.
8 .ابن طاووس، مصباح الزائر، 221.
9 .نامعلوم، المزار، ورق 146.
10.ر.ك: مستدرك الوسائل، ج 10، 335، ح 17.
11.ابن المشهدى، المزار الكبیر، 496.
12.ر.ك: كاشانى، الصحیفة المهدیة، 203.
13.شیخ‏عباس قمى، نفس المهموم، 233.
14.میلانى، قادتنا كیف نعرفهم، ج 6، 115.
15.مرتضى مطهرى، حماسه حسین، ح1، 191.
16.المزار الكبیر، 27.
17.بحارالانوار، ج 98، 328.
18.مستدرك الوسائل، ج 10، 335، ح17.
19.بحارالانوار، ج98، ص317، ح8.

بر گرفته از سایت تبیان

صفحات: 1· 2