آتش دل

جاهلیت دوران قبل بعثت رسول الله است و زندگی عرب ها در آن، آمیخته با انواع آداب و رسوم بی‌مبنا و خرافات فکری و رفتاری گشته بود. در کنار کعبه می‌زیستند و حرمت ظاهری آن را نگه می‌داشتند؛ اما پرستش بت های فراوان و تفاخر به نژاد و قبیله در بینشان رایج بود. در اینجا اشاره به “مسأله جاهلیت” در خطبه فدک می‌کنیم تا سرآغازی برای درک های عمیق تر و جدیدتر ما از این مفهوم و شکل های جدیدتر آن باشد.

فاطمه زهرا در اوایل سخنان خویش به رسالت پیامبر و دعوت و مبارزات ایشان پرداختند و سپس فرمودند:

بر لب پرتگاه آتش بودید. به خاطر ضعف و ناتوانی شما، هر کس از راه می‌رسید، می‌توانست شما را نابود کند، همچون جرعه‌ای برای تشنه و لقمه‌ای برای خورنده و شکار هر درنده و لگدکوب هر رونده و پایمال هر رهگذری می‌شدید. از آب گندیده و ناگوار می‌نوشیدید و از پوست جانور و مردار سدّ جوع می‌کردید. پست و ناچیز بودید و از هجوم همسایه و همجوار در هراس. در چنین حالی خداوند تبارک و تعالی محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم پیام‌آور خود را به سوی شما گسیل داشت…

جای دقت وجود دارد که چرا سالها پس از استقرار اسلام، فاطمه زهرا مردم را به یاد دوران جاهلیت و نیز سختی های ابتدای اسلام در مکه می‌اندازند. بعید نیست که اشاره آن بانو به تکرار جاهلیت پیش از اسلام در دوران اسلام باشد، همانطور که قرآن چند سال قبل تر به مسلمانان درباره عقبگرد خود چنین هشدار داده بود که ” آیا اگر محمد بمیرد یا کشته شود، به روش گذشتگان و نیاکان خود برمی‌گردید؟": وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرینَ (آل عمران، 144)

قرآن به ما می‌آموزد که تفکرات و رفتارهای جاهلیت ممکن است بار دیگر ظاهر شود. مثلاً قرآن کلمه جاهلیت را درباره برخی مسلمانان نیز به کار برده که “به خدا گمان های غیر حق از نوع گمان های جاهلیت دارند” ادامه دارد…..

سایت تبیان