آتش دل

وی در سال ۴۰۸ وارد بغداد شد. به احتمال بسیار تا ۲۳ سالگی، یعنی تا سال ۴۰۸ که به بغداد رفت، در طوس نزد دانشمندان آن‌جا به کسب علم مشغول بوده است. او از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی (رحمه الله) بود و بعدها به درجه استادی رسید و در رأس مکتب تشیع در قرن پنجم هجری قرار گرفت و دوازده سال در بغداد، پس از وفات سید، کرسی درس استاد را به خوبی اداره نمود و شهرتی عظیم پیدا کرد؛ مخصوصاً هنگامی که به امر خلیفه عباسی، کرسی تدریس علم کلام در جهان اسلام به او واگذار شد. مکتب شیخ، مکمل مکتب مفید و سید مرتضی بود. شیخ الطائفه در تمام فنون فقهی، اصولی، کلامی، تفسیری، حدیثی و رجالی مهارت داشت. در سجایای اخلاقی و فضایل معنوی یکتا بود. آرای او متکی به دلایل عقلی و نقلی مستفاد از ادله فقهی است. شیخ طوسی مدت چهل سال در بغداد اقامت داشت؛ ولی به علت حوادث ناگواری که بین امرا و صاحبان مذاهب مختلف، پس از دیالمه و آل بویه، در اوایل سلطنت طغرل سلجوقی روی داد و منجر به آتش کشیده شدن کتابخانه‌های بغداد و همچنین سوخته شدن محله شیعه نشین کرخ و خانه شیخ طوسی گردید، وی ناگزیر در سال ۴۴۸ ق از بغداد مهاجرت کرد و تا آخر عمر در شهر نجف اشرف اقامت گزید. با ورود او تدریجاً حوزه هزار ساله نجف پی ریزی شد. وی در همین شهر چشم از جهان فرو بست.

تعداد آثار شیخ طوسی به ۵۱ جلد می‌رسد، که از آن جمله‌است:

در حدیث

تهذیب الأحکام، در احادیث فقهی که از کتب اربعه شیعه است؛
الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، در احادیث فقهی که از کتب اربعه محسوب می‌شود؛
کتاب الإمالی، که مطالب جلسات روایی اوست؛

رجال

الابواب معروف به رجال شیخ طوسی؛
الفهرست؛
اختیار معرفة الرجال، که شیخ به حذف اشتباهات و اصلاح اصل کتاب رجال کشی اقدام کرد؛

تفسیر

التبیان فی تفسیر القرآن
المسائل الدمشقیه فی تفسیر القرآن
المسائل الرجبیه فی تفسیر آیة من القرآن

فقه

النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی
المبسوط فی الفقه
الجمل و العقود فی العبادات
الخلاف فی الاحکام، که شیخ در این کتاب آراء علمای شیعه و مذاهب مختلف اهل سنت را در هر مساله گردآوری کرده‌است؛
الایجاز فی الفرائض
مناسک الحج فی مجرد العمل
المسائل الحلبیه فی الفقه
المسائل الجنبلائیه فی الفقه
المسائل الحائریه فی الفقه
مسأله فی وجوب الجزیه علی الیهود و المنتمین الی الجبابرة
مسأله فی تحریم الفقاع

اصول

العدة فی الاصول
مسأله فی العمل بخبر الواحد و بیان حجیة الاخبار

کلام

تلخیص الشافی
تمهید الاصول
الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد
المفصح فی الامامه
الغیبه، در مورد غیبت امام زمان؛
ما یعلل و ما لایعلل

کتب ادعیه

مصباح المتهج‍ّد و سلاح المتعب‍ّد
انس الوحید
هدایه المسترشد و بصیرة المتعبد فی الادعیه و العبادات

دیگر آثار

النهایه، که در واقع رساله عملیه اوست
عده الاصول، در اصول فقه
تلخیص الشافی، در مباحث مربوط به امامت که در واقع این کتاب گزیده کتاب «الشافی» تألیف استادش سید مرتضی است.

درگذشت

شیخ طوسی در شب دوشنبه ۲۲ محرم سال ۴۶۰ درگذشت و در نجف در خانه خویش به خاک سپرده شد. بنا به وصیت وی، آن جا تبدیل به مسجد شد. این مسجد هم اکنون در قسمت شمال بقعه علوی، به نام مسجد طوسی معروف است.

صفحات: 1· 2